قرار است مستند “پادشاه برهنه، ۱۸ پاره درباره انقلاب” روز دوشنبه در برلین اکران شود. آندریاس هوسلی، کارگردان، لینک فیلم را برایممی‌فرستد تا ببینم و پیش از اکران گفت‌وگویی درباره‌اش داشته باشیم.
نام مستند در ذهنم جرقه می‌زند و تصویری از کودکی‌ام را می‌بینم که کتاب “لباس جدید پادشاه” را در دست داشتم و می‌خواندم. کنجکاو می‌شوم و فوری روی لینک کلیک می‌کنم و پسورد را می‌نویسم.
برای لحظاتی صدایی شبیه به روضه پخش می‌شود و به دنبال آن تصویر مرقد خمینی آغازگر فیلم است. دوربین همان‌جا گیر نمی‌افتد. تصاویر تکه‌پاره می‌شوند، به ورشو می‌روند و به تهران بازمی‌گردند. هر تصویر ضربه‌ای از انقلاب به ذهنم می‌زند. برخی مربوط به زمان حال هستند و برخی مربوط به پیش از انقلاب، زمانی‌که هنوز به دنیا نیامده بودم.
فیلم بین جنبش لهستان و انقلاب ایران در رفت‌وآمد است. بین این دو دگرگونی بزرگ و تقریبا هم‌زمان. می‌خواهد بداند چرا انقلاب شد. احساسمی‌کنم فیلم درست همان‌جایی ایستاده که من ایستاده‌ام. من هم به دنبال این هستم که چه شد.
در ادامه فیلم فرصتی دست می‌دهد که این دو انقلاب را با هم مقایسه کنم. ژورنالیستی لهستانی به نام کاپوشچینسکی نقطه اتصال این‌دو رویداد تاریخی است. او در لهستان است، اما کتابی درباره انقلاب ایران نوشته. کارگردان در جای‌جای فیلم بخش‌هایی از اینکتاب را می‌خواند.
هوسلی در مصاحبه با اِبرهارد کولر می‌گوید: «من چندین بار در طول زندگی‌امکاپوشچینسکی را بازخوانی کرده‌ام. کتاب “شاهنشاه” او را در سفربه ایران با خودم بردم تا ببینم چقدر در توضیح شرایط موفق بوده. کتاب مرا عمیقاً ناامید کرد چون متوجه شدم که اصلا چیزی را روشن نمی‌کند. اما بعدها، در جریان کار بر روی فیلم، دیدگاهم تغییر کرد. فهمیدم این کتاب اثری بزرگ درباره انقلاب است، نه فقط انقلابایران.»
روز مصاحبه سر می‌رسد. آنلاین صحبت می‌کنیم، از طریق نرم‌افزار زوم.
می‌پرسم: «عنوان مستندتان اشاره‌ای دارد به داستان “لباس جدید پادشاه”، درست است؟»
می‌گوید: «بله، عنوان برگرفته از آن است. در مرحله ویرایش نهایی این عنوان را انتخاب کردم. پادشاه برهنه به پدیده‌ای مشترک در همهانقلاب‌ها اشاره دارد، جایی‌که یک امپراطور یا پادشاه مشروعیت خود را از دست می‌دهد و درواقع برهنه می‌شود. انقلاب پادشاه برهنه‌ای را نابود می‌کند و پادشاه برهنه دیگری را بر قدرت می‌نشاند.»
می‌پرسم: «چه شد که به فکر ساخت این مستند افتادید؟»
می‌گوید: «اواخر دهه ۱۹۷۰ به‌عنوان پژوهشگر در ورشو زندگی می‌کردم و در تابستان ۱۹۸۰ شاهد آغاز جنبش Solidarnosc (همبستگی) بودم. تقریبا هم‌زمان در ایران هم انقلابی بزرگ رخ داد. این مسئله باعث شد که تصمیم به ساخت چنین مستندی بگیرم.»
هوسلی در طول مستند با شخصیت‌های مختلفی مصاحبه می‌کند. برخی از آن‌ها مانند معصومه ابتکار، محسن رفیق‌دوست و کمالتبریزی چهره‌های شناخته‌شده‌ای برای ایرانی‌ها هستند. در این میان مصاحبه با معصومه ابتکار توجهم را جلب می‌کند. اوسخنگوی کسانی بود که در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ سفارت امریکا را در تهران اشغال کردند و کارمندان آن‌را گروگان گرفتند. اتفاقی که بازتابجهانی گسترده‌ای داشت.
ابتکار در آن زمان مصاحبه‌ای جنجالی به زبان انگلیسی دارد که در آن تهدید می‌کند که حاضر است تفنگ به دست بگیرد و گروگان‌هایامریکایی را بکشد. این مصاحبه را چندین بار دیده‌ام و هربار از خودم پرسیده‌ام: «ايدئولوژی با او چه کرده که حاضر است به‌خاطرش آدم بکشد و دنیای اعتقاداتش را روی خون دیگران بسازد؟»
در این مستند ابتدا آن مصاحبه جنجالی پخش می‌شود. بعد زمان به حال برمی‌گردد و دوربین روی چهره ابتکار که حالا بیش از چهل سال از آن‌روزهایش گذشته، توقف می‌کند. حالت چهره‌اش با آن روزها فرق کرده. می‌گوید: «طبیعی است که آدم‌ها پس از سال‌ها بهکرده‌های‌شان فکر کنند.»
نظر هوسلی را درباره این صحنه می‌پرسم. می‌گوید: «انتقاد از اشغال سفارت هنوز هم در ایران خط قرمز محسوب می‌شود. فکر می‌کنم ابتکار اکنون به آرمان‌های انقلاب وفادار است، اما نگاهی انتقادی نیز به سی سال گذشته دارد.»
مستند “پادشاه برهنه” پر از صحنه‌ها و مصاحبه‌هایی است که در آن افرادی که به نوعی با انقلاب‌ها در ارتباط بوده‌اند، حرف می‌زنند. کسانی که در شکل‌گیری انقلاب‌های ایران و لهستان تاثیرگذار بوده‌اند یا کسانی که سال‌ها پس از این انقلاب‌ها به‌دنیاآمده‌اند و حالا نگاهی پرسش‌گر و انتقادی به گذشته دارند.
لوکیشن‌های اصلی فیلم خیابان‌هایی است که سال‌ها پیش شاهد خشم و اعتراضات مردم بوده‌اند و حالا زندگی به شکلی دیگر در آن‌هاجریان دارد. این خیابان‌های ساکت، همان‌طور که کارگردان می‌گوید، “نقطه تقاطع تاریخ و زمان” هستند.
این مستند کِی و کجا پخش می‌شود؟
زمان: ۴ آوریل / آپریل ساعت ۷ عصر
مکان: Moviemento Cinema, Kottbusser Damm 22, 10967 Berlin
قیمت بلیت: ۵ تا ۸ یورو
برای تهیه بلیت به وبسایت سینما یا سایت Kinohold مراجعه کنید.
مریم مردانی
