برای سال‌ها، دفن مسلمانان در آلمان مطابق سنت‌های اسلامی با دشواری همراه بود، اما امروزه تقریباً در تمام شهرهای بزرگ بخش‌هایی ویژه برای قبرهای مسلمانان در گورستان‌های شهری یا کلیسایی فراهم شده است. این تغییر ناشی از افزایش تمایل مسلمانان به دفن در همان شهری است که در آن زندگی کرده‌اند.
نخستین گورستان اسلامی در هامبورگ حدود ۷۵ سال پیش تأسیس شد و پس از برلین، دومین گورستان قدیمی مسلمانان در آلمان به‌شمار می‌رود. با این حال، هزینه دفن در آلمان بسیار بالاست و به‌طور متوسط، هزینه دفن یک نفر حدود ۵۵۰۰ یورو برآورد می‌شود. در حال حاضر بیش از ۳۰۰ اداره گورستان در سراسر کشور دارای بخش اسلامی هستند که امکان دفن بدون تابوت و در جهت قبله را فراهم می‌کنند.
هزینه‌ها و مؤسسات اسلامی تدفین در آلمان
تدفین در آلمان هزینه‌بر است و بسیاری از مسلمانان برای این منظور از پیش پس‌انداز می‌کنند یا با مؤسسات اسلامی قرارداد رسمی می‌بندند. هزینه دفن هر فرد در ایالت‌های مختلف بین ۵۰۰۰ تا ۵۵۰۰ یورو متغیر است. در هامبورگ، تنها اجاره قبر برای ۲۵ سال حدود ۲۸۵۰ یورو است و پس از پایان این مدت، برای تمدید، همان مبلغ دوباره باید پرداخت شود؛ در غیر این صورت قبر تخلیه و دوباره مورد استفاده قرار می‌گیرد.
به این مبلغ باید هزینه خدمات مؤسسات اسلامی تدفین را نیز افزود که معمولاً بین ۱۶۰۰ تا ۱۸۰۰ یورو است. به‌عنوان نمونه، مؤسسه دفن مسجد النور در هامبورگ با هزینه حدود ۱۷۰۰ یورو، مسئولیت دریافت، شست‌وشو و آماده‌سازی پیکر را بر عهده دارد. همچنین هزینه نگهداری پیکر در سردخانه نیز محاسبه می‌شود، به‌ویژه اگر پرونده فوت نیاز به بررسی پلیس جنایی داشته باشد. در مقایسه، دفن در کشور مبدأ معمولاً هزینه بسیار کمتری دارد.
دفن در کشور مبدأ؛ راهکار و هزینه‌ها
به دلیل هزینه بالای گور در آلمان، بسیاری از مسلمانان ترجیح می‌دهند پس از مرگ در کشور زادگاه خود دفن شوند. در این صورت، می‌توان با یکی از مؤسسات اسلامی هماهنگی کرد تا مراحل انتقال پیکر را انجام دهد. هزینه انتقال شامل بلیط پرواز معمولی و جعبه فلزی ویژه حمل جسد است و علاوه بر آن، هزینه‌های ثابت مانند خدمات مؤسسه تدفین و نگهداری در سردخانه نیز محاسبه می‌شود. در مجموع، انتقال پیکر به کشور مبدأ در بیشتر موارد به‌صرفه‌تر از دفن در خاک آلمان تمام می‌شود.
چه سرنوشتی در انتظار افرادی است که تنها در آلمان می‌میرند؟
اگر فردی در آلمان تنها زندگی کند و نزدیکانی نداشته باشد، معمولاً پیکر او سوزانده می‌شود، حتی در صورتی که مسلمان باشد. بسیاری از آلمانی‌ها به دلیل هزینه بالای قبر، سوزاندن جسد را ترجیح می‌دهند. برای جلوگیری از این وضعیت، مسلمانان می‌توانند پیشاپیش با یک مؤسسه اسلامی تدفین قرارداد ببندند و با پرداخت مبلغ مشخص، حق رسیدگی به جسد خود را به آن مؤسسه واگذار کنند. پس از عقد قرارداد، نسخه‌ای از آن در اختیار فرد قرار می‌گیرد و توصیه می‌شود در محل قابل رؤیت مانند روی یخچال آویزان شود. در صورت فوت، نیروهای امدادی سند را یافته و مؤسسه مربوطه را مطلع می‌کنند تا مراحل تدفین اسلامی انجام شود. برای تکمیل قرارداد، ارائه اصل و ترجمه‌شده گواهی تولد و اگر ازدواج کرده باشد، گواهی ازدواج ضروری است.
چه زمانی دولت هزینه تدفین را پرداخت می‌کند؟
اگر فرد متوفی تا زمان مرگ از کمک‌هزینه‌های اجتماعی و تأمین معیشت پایه (Grundsicherung یا Leistungen vom Jobcenter) بهره‌مند بوده باشد، دولت مسئولیت پرداخت هزینه‌های تدفین را بر عهده می‌گیرد. با این حال، خانواده باید درخواست رسمی ارائه کرده و مدارکی مبنی بر ناتوانی مالی خود، مانند اسناد درآمد و دارایی، ضمیمه کنند. پس از بررسی و تایید مدارک، هزینه‌های تدفین توسط دولت پوشش داده می‌شود.
گورستان‌های اسلامی و دفن بدون تابوت
قدیمی‌ترین گورستان اسلامی آلمان در محله نوی‌کولن برلین قرار دارد و در سال ۱۸۶۶ تأسیس شد. نخستین فردی که در آن دفن شد، علی عزیز افندی، سفیر دولت عثمانی در پروس بود. پس از او، دیپلمات‌های ترک دیگری نیز در همان محل دفن شدند و پادشاه وقت آلمان، ویلهلم اول، زمین را برای استفاده دائمی جامعه ترکیه واگذار کرد.
دومین گورستان اسلامی در سال ۱۹۴۱ در اُلسدورف هامبورگ توسط تاجر ایرانی، عباس‌علی برشاد، ایجاد شد، زیرا امکان انتقال پیکر او به ایران وجود نداشت. دوستان وی با پرداخت ۱۵ هزار مارک، ۱۰۲ قبر برای دفن مسلمانان فراهم کردند. تا سال ۱۹۹۴، بر اساس آمار رسمی، در آلمان ۱۷ بخش اسلامی در گورستان‌های شهری وجود داشت.
نوربرت مولر، عضو شورای اسلامی هامبورگ، می‌گوید: «قبور مسلمانان باید از سایر قبور جدا و در قطعه‌ای ویژه، رو به قبله و بدون تابوت دفن شوند.» برای سال‌ها بحث و جدل درباره اصلاح قانون دفن و اجازه دادن به مسلمانان برای دفن با کفن و بدون تابوت وجود داشت. ایالت هامبورگ در سال ۱۹۹۸ نخستین ایالتی بود که اجازه دفن بدون تابوت و تنها با کفن را صادر کرد. ایالت‌های دیگر طی سال‌های بعد این قانون را پذیرفتند تا اینکه در سال ۲۰۲۱، ایالت بایرن نیز دفن مطابق شریعت اسلامی را مجاز دانست. با این حال، شرط استفاده از تابوت هنوز در ایالت‌های زاکسن و زاکسن-آنهالت برقرار است.
نویسنده: ایمان هلال (متن اصلی به زبان عربی است.)
ترجمه: نیلاب لنگر
Foto: Eman Helal
