بسیاری می‌گویند سال نو زمانی برای دگرگونی است. سالی که با شروع آن می‌توان گذشته را مرور کرد و برنامه‌های تازه‌ای را روی میز گذاشت. برنامه‌هایی که تغییری هر چند کوچک در روزهای پیش‌رو ایجاد کنند و احساس رضایت بیشتری به ما بدهند. شما چه فکر می‌کنید؟ سال جدید را چگونه پیش‌بینی می‌کنید و چه برنامه‌هایی برای تغییر زندگی دارید؟ با چند مهاجر ایرانی ساکن آلمان در این‌باره گفت‌وگو می‌کنم.
«از تنهایی فرار نمی‌کنم و به مبارزه ادامه می‌دهم»
ستاره، دانشجوی گرافیک، سه سال پیش برای ادامه تحصیل به آلمان مهاجرت کرده است. میگوید: «پذیرش دانشجویی برای من به‌منزله فرار از کشورم بود. ما دانشجویان ایرانی، برخلاف بسیاری از دانشجویان جهان، قدرت انتخاب چندانی نداریم. همین‌که از یک دانشگاه پذیرش بگیریم، بهتر است از کشور خارج شویم.»
ستاره امسال سومین سال نو خود را در آلمان جشن گرفت. میگوید: «شب سال نو را تنها بودم. تصمیم گرفتم به‌جای بیهوده نشستن در خانه و غصه خوردن، کتابی بردارم و به کافه‌ی مورد علاقه‌ام بروم. همین کار را کردم. خودم را به کیک و قهوه مهمان کردم، کتاب خواندم و احساساتم را در دفتر خاطراتم نوشتم. حدود ساعت یازده و نیم شب هم بیرون رفتم و آتشبازی شب سال نو را تماشا کردم. شب لذتبخشی بود.»
می‌پرسم: «سال جدید را چطور پیش‌بینی می‌کنی و چه برنامه‌هایی داری؟» میگوید: «من از کودکی دختر مبارزی بوده‌ام. همیشه با تفکر مردسالارانه مخالفت کرده‌ام. خوشحالم که سال گذشته در انقلاب زن زندگی آزادی نقش داشتم و توانستم در آلمان صدای زنان کشورم باشم. ما از کودکی مبارزه کرده‌ایم گرچه سال گذشته صدای‌مان در جهان شنیده شد. من به این مبارزه ایمان دارم و معتقدم که باید راهمان را ادامه دهیم. در کنار این مبارزه، امسال تحصیلم را به پایان می‌رسانم و دوست دارم تجربه‌ی بیشتری نیز در موسیقی به‌دست آورم. چند ماهی است که کلاس آواز می‌روم و قصد دارم آن‌را ادامه دهم.»
«برای تغییر سیاست‌های ضدمهاجرین تلاش می‌کنیم»
با حمید نوذری، مسئول کانون پناهندگان سیاسی ایرانی افغانستانی در برلین، گفت‌وگو می‌کنم. می‌پرسم: «سال ۲۰۲۳ چگونه بود و سال جدید را چگونه پیش‌بینی می‌کنی؟» میگوید: «سال گذشته اخبار دل‌انگیز و خوش‌حال‌کننده‌ای نشنیدیم. ما که با پناهندگان ایرانی و افغانستانی در ارتباط هستیم، مرتب از وضعیت بد آن‌ها خبردار می‌شویم. آن‌ها از ما کمک می‌خواهند و کاری از دست ما برنمی‌آید. برای مثال، مهاجران افغانستانی از ایران یا پاکستان اخراج می‌شوند. بسیاری از آن‌ها تماس می‌گیرند که چه‌کار می‌توانند بکنند و ما واقعا کاری برای آن‌ها نمی‌توانیم بکنیم. افراد زیادی از ایران خارج می‌شوند و در ترکیه هستند. برای آن‌ها هم متاسفانه کاری از ما ساخته نیست. با توجه به وضعیت بد حقوق بشر و مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در ایران و افغانستان زمینه خوبی برای نگاه مثبت به سال جدید باقی نمی‌‌ماند.»
نظر او را درباره وضعیت سیاسی اجتماعی آلمان جویا می‌شوم. میگوید: «در آلمان هم متاسفانه تغییرات زیادی ایجاد شده است. جنگ اسرائیل و فلسطین و مسائلی که در غزه پیش آمد، اثرات منفی زیادی بر زندگی مهاجران و پناهندگان گذاشت. راست‌ها، به‌ویژه علیه پناهندگان، موضع شدیدتری گرفته‌اند. این تنها شامل راست‌های افراطی نمی‌شود، بلکه بسیاری از احزاب درون دولت و میانی را هم دربر گرفته است. همان‌طور که در اتحادیه اروپا هم شاهد بودیم، در آلمان نیز باید علیه قوانین سخت پناهندگی مبارزه کنیم.»
او در ادامه میگوید: «مسئله اسرائیل و فلسطین باعث ایجاد سوء‌ظن نسبت به مسلمان‌ها یا کسانی‌که مسلمان خوانده می‌شوند، شده است. ما شاهدیم که در رابطه با آزادی‌های سیاسی و آزادی بیان، علیه نهادهایی که نظری غیر از نظر دولت آلمان داشتند، به‌ویژه در هفته‌های اول، به شدت جو بدی ایجاد شده بود. الان وضعیت کمی بهتر شده است. فشاری که روی نهادهای مهاجرتبار است و همچنین گفتمان راست عمومی ضدپناهندگی چالش‌های امسال ما هستند. امیدواریم که بتوانیم چیزی شبیه به ایده «تقسیم‌ناپذیر» (Unteilbar) را در سیاست‌های ضد پناهندگی ایجاد کرده و نگاه سوء‌ظنانه نسبت به بخش‌هایی از جامعه را عوض کنیم. امید ما این است که یک سری ائتلاف‌هایی را امسال به‌وجود بیاوریم که بتواند روی سیاست به‌طور کلی تاثیر جدی بگذارد.»
«برای فرزندان‌مان صلح و آرامش به یادگار بگذاریم»
فریبا (نام مستعار) معلم بازنشسته‌ی ایرانی است که حدود چهل سال پیش برای تحصیل به آلمان آمده و این‌جا ماندگار شده است. او سال‌هاست که دیگر به ایران سفر نکرده و گاهی دلتنگ زادگاه خود می‌شود. می‌پرسم: «چه برنامه‌هایی برای سال پیش‌رو داری؟» میگوید: «من تازه بازنشسته شده‌ام که خود تغییر بزرگی در زندگی‌ام است. می‌خواهم سفر کنم و کشورهایی را که تابه‌حال ندیده‌ام ببینم.» او درباره‌ی سال گذشته میگوید: «سال ۲۰۲۳ سال جنگ بود. جنگ اوکراین و روسیه از یک سو و جنگ اسرائیل و فلسطین از سوی دیگر قربانیان زیادی گرفته‌اند. در سایه این جنگ‌ها هم حملات دیگری انجام شده که اخبارشان در رسانه‌ها بازتابی نداشته است. قربانی این جنگ‌ها و نسل‌کشی‌ها مردمی هستند که نمی‌توانند از خودشان دفاع کنند. این خیلی ناراحت‌کننده است. تاثیر جنگ را هم که به‌وضوح در زندگی روزمره‌مان می‌بینیم.»
فریبا مترجم پناهجویان فارسی‌زبان هم هست. میگوید: «امسال هم به کار ترجمه ادامه می‌دهم و همکاری خودم را با نهادهای مردمی بیشتر می‌کنم. ما باید با هر نوع خشونت علیه انسان‌ها مبارزه کنیم. فراموش نکنیم که فرزندانی هم داریم و میراث ما برای آن‌ها باید صلح و آرامش باشد.»
«امیدوارم هرکس برای بغل‌دستی‌اش امکان گفتگوی هم‌دلانه را فراهم کند»
با پویا صداقت، شاعر و دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی دانشگاه بیلفلد، گفت‌وگو می کنم. میگوید: «سال نو میلادی درحالی شروع شد که انباشت مصائب در سالیان گذشته امکانهای «گفتن» را در اروپا به‌شدت محدود کرده‌اند؛ همه‌گیری کرونا، حمله روسیه به اوکراین و فشارهای اقتصادی ناشی از آن‌ها تا حد زیادی فضا را برای قدرت گرفتن جریان‌های راست افراطی در کل اروپا آماده کرده بود، اما حمله تروریستی حماس به اسرائیل اصلی‌ترین شتاب‌دهنده روند پولاریزاسیون جوامع اروپایی و به‌دلایل تاریخی بیش‌از همه در آلمان بود. به‌عنوان مهاجری که از طرفی هم در کشور مبداش و هم در فضای گفتمانی سیاسی دیاسپورای ایرانی از جنبه‌های مختلف منتسب به گروه‌های به‌حاشیه‌رانده‌شده و اقلیت است، و از طرف دیگر با چهره‌ای دالِ بر «عربِ مسلمان بودن» در شهری که پایتخت پگیدا و پایگاه اصلی رای AfD است -یعنی درسدن- زندگی می‌کند، همچنین به‌عنوان شاعر و محققی در حوزه جامعه‌شناسی ادبیات، سال ۲۰۲۴ را سالی می‌بینم که در آن به‌ویژه برای مهاجران اهلِ ایرانِ ساکن آلمان امکانهای «گفتگو» و «فهم دیگری» به‌شدت محدود شده.»
او اضافه می‌کند: «در فضای گفتمانی جغرافیای سیاسی ایران همدلیِ شکل‌گرفته در خلالِ «ژن، ژیان، ئازادی» کم‌کم جایش را به شرایط قطبی رادیکالی داده که در آن هر حرفی از هر طرفی فورا با واکنشی تند و برچسب‌هایی مثل «قوم‌گرا» و «پان‌ایرانیست» منکوب می‌شود، در فضای گفتمانی آلمان هم قدرت‌گیری جریان‌های راست افراطی به‌گونه‌ای شده که صدراعظمِ برآمده از SPD نیازمند این شده تا برای حفظ قدرت بهتر از سران AfD ضد مهاجرین حرف بزند و بحث اخراج گروه‌های بزرگی از آنان را پیش بکشد. امکانهای گفتن در آلمان به شکلی درآمده‌اند که برای برهم‌زدن سخن‌رانی اسلاوی ژیژک در رابطه با حمله حماس به اسرائیل و پاسخ متعاقب آن در افتتاحیه نمایشگاه کتاب فرانکفورت افرادی بارها به روی صحنه آمدند و بر سرش فریاد کشیدند، صحنه‌ای که آدم در حین سخن‌رانی یک فیلسوف در آلمان آن هم در یک نمایشگاه کتاب کم‌تر انتظارش را دارد. در چنین شرایطی اگر همچنان بتوان امکانی برای مقاوت متصور شد و گفت «مقاومت زندگی‌ست»، آرزوی من این است که هر کسی در سال جدید تلاش کند تا برای بغل‌دستی‌اش امکان «گفتگوی هم‌دلانه» را فراهم کند.»
Bild: Canva Pro
