وزیر امور مهاجرین افغانستان اعلام کرده که در حال حاضر ۲.۵ میلیون افغان با مدرک و فاقد مدرک در جمهوری اسلامی ایران زندگی می‌کنند. به گفته او، عامل اصلی مهاجرت و بی‌جاشدگان طی ۲۰ سال گذشته گروه طالبان بوده و در حال حاضر ۶.۵ میلیون مهاجر افغان در بیرون از کشور به سر می‌برند.
آمارها همچنین می‌گویند: “در حال حاضر ۲.۵ میلیون مهاجر افغانستان در پاکستان زندگی می‌کنند و حدود ۷۰۹ هزار و ۵۴۹ تن دیگر نیز در کشورهای اروپایی بسر می‌برند.” اما این مهاجران افغان در هرجای دنیا چه شرایطی را تجربه می‌کنند؟ در این گزارش به این سوال می‌پردازیم:
حال و روز مهاجران افغان در ایران
وضع افغان‌ها در ایران، اصلاً تعریفی ندارد. واقعیت اینجاست که سالهاست که مهاجران افغان نه تنها از سوی حکومت ایران بلکه از سوی مردم هم مورد تبعیض قرار می‌گیرند. افغان‌هایی که در ایران هستند همیشه برای دریافت کارت اقامت با دردسرهای مختلفی روبه رو هستند. گاهی حتی آنانی که کارت اقامت دارند را هم از ایران اخراج می‌کنند؛ بدون هیچ دلیل مشخصی!
کودکان افغان در ایران برای سال‌ها از تحصیل و آموزش محروم بودند. خانواده‌ها از دریافت بیمه‌های اجتماعی و درمانی بی‌بهره مانده‌اند و…
با این حال، با قدرت گرفتن طالبان در افغانستان در طی هفته‌های گذشته، مردم ایران به شکل فزاینده‌ای نسبت به مهاجران افغان همدلی و همدردی پیدا کردند. آنها را با هشتگ‌های مختلف حمایت کردند و از دولت ایران خواستند مرزها را برای مهاجران باز کنند.
اما حکومت ایران، که پیش از این هم دست همکاری با گروه تروریستی طالبان فشرده بود، حتی سربازان فراری از طالبان که جانشان در افغانستان در خطر بود را، از مرز ایران پس فرستادند!
در ترکیه اوضاع چگونه است؟
درترکیه هم وضع مهاجران افغان بهتر از ایران نیست. هیچ کس دقیقاً نمی‌داند چه تعداد از مهاجرین افغان به صورت غیرقانونی در این کشور زندگی می‌کنند. گفته می‌شود ۳۰۰هزار مهاجر افغان هستند که با اقامت‌های اغلب کوتاه مدت در این حاضر در ترکیه هستند. ولی واقعیت اینجاست که در حال حاضر مهاجرین افغان بالاترین رتبه در مهاجرت غیرقانونی به ترکیه را به خود اختصاص می‌دهند. بیشتر افغان‌ها در ترکیه هیچ کارت اقامتی ندارند. آنها عموماً از مرز ایران خود را به ترکیه می‌رسانند. این سفر به شدت خطرناک است و تهدیدهای فراوانی در این مسیر وجود دارد.
آن دسته از افغان‌هایی که خوش شانس هستند و خود را به ترکیه می‌رسانند، باید با مصائب زندگی غیرقانونی کنار بیایند. بی پولی، بی کاری و بی هیچ بیمه و امنیتی. بیشتر افغان‌های ساکن در ترکیه مردان جوان هستند. گرچه این روزها با وضعیت پیش آمده در افغانستان، زنان جوان به همراه کودکان خردسال هم زیاد در میان پناهجویان دیده می‌شوند.
واقعیت ترسناک برای مهاجرین افغان در ترکیه اینجاست: آنها باید ناپدید باشند! آنها را به عنوان “شبح استامبول” می‌شناسند! چون هیچ کس آنها را نمی‌بیند و آنها را حساب نمی‌آورد. اجازه کار قانونی ندارند، و اگر دستگیر شوند به دردسر بزرگی می‌افتند…
در حالی که مردم ایران این روزها با پناهجویان افغان همدلی بیشتری نشان می‌دهند، در ترکیه این همدلی دیده نمی‌شود. جو غالب جامعه روی خوشی به افغان‌ها نشان نمی‌دهند. در واقع گزارش‌های زیادی از خشونت از سوی مردم علیه پناهجویان ثبت می‌شود. به عنوان مثال مدتی پیش مردم آنکارا به مغازه‌هایی که توسط مهاجرین اداره می‌شد، حمله کردند و آنها را ویران کردند!
این خشونت از جامعه علیه پناهجویان افغان و عرب و کرد، با حمایت دولت ترکیه همراه است. دولت اردوغان هر روز اقدامات سختگیرانه‌تری علیه پناهجویان تصویب می‌کند.
وضعیت پناهجویان در یونان
یونان را به عنوان یکی از مرزهای اروپا می‌شناسند. یکی از مرزهایی که از ورود پناهجویان ترس دارد، با این حال اغلب پناهجویانی که در حال حاضر در یونان هستند، از کشورهای لبیی، تونس و کنگو خود را به یونان رسانده‌اند. بیشتر آنها مردان جوان یا نوجوانانی هستند که به تنهایی به دل آب‌های وحشی مدیترانه زده‌اند. و آنقدر خوش شانس بوده‌اند که جان سالم به درببرند.
به این ترتیب اروپا هنوز موج پناهجویان افغان را تجربه نمی‌کند. و مرزهای آن تحت تاثیر این انتقال قدرت در افغانستان قرار نگرفته‌اند. این در حالی است که اروپا تمام تلاش خود را می‌کند که موج پناهجویان را به عقب براند. به خصوص در تلاش است تا موج پناهجویان افغان را در کشورهای همسایه افغانستان سرریز کند تا آنها همانجا متوقف شوند.
واقعیت اینجاست که مسیر مهاجرت برای پناهجویان افغان، راهی است که طی کردن آن می‌تواند دوسال و حتی بیشتر طول بکشد. این پناهجویان در این مسیر، راهی برای انتقال پول و کمک گرفتن از افغانستان ندارند. و این می‌تواند مسائل را برایشان پیچیده‌تر هم کند.
روزگار افغان‌ها در پاکستان
در پاکستان هم بالا و پایینی‌های فراوانی برای مهاجرین افغان وجود دارد. این پیچیدگی‌ها با حوادث اخیر در افغانستان بیشتر هم شده است. در واقع پاکستان کشوری است که روابط و پیچیدگی‌های قومیتی و مذهبی بسیاری با افغان‌ها دارند. گفته می‌شود در حال حاضر روزانه بین ۱۵۰۰۰ تا ۲۰.۰۰۰ نفر از افغانستان وارد پاکستان می‌شوند.
این در حالی است که بسیاری از افغان‌ها پشت مرزها مانده‌اند و اجازه عبور از مرز پیدا نمی‌کنند. از سوی دیگر گفته می‌شود زندانی‌های آزاد شده توسط طالبان هم به پاکستان می‌آیند. همین امر در جو عمومی جامعه ایجاد ترس کرده که؛ چه کسانی دارند وارد پاکستان می شوند؟
با این حال رد کردن مرز به سوی پاکستان کار راحتی نیست. افغان‌ها باید حدود ۳۰۰ یورو داشته باشند تا بتوانند خود را به مرز پاکستان برسانند. هرخانواده شامل ۱۵ یا ۱۶ نفر است، و این حرکت را برایشان دشوار می‌کنند. از سوی دیگر تنها با داشتن ویزا می‌توانند وارد پاکستان شوند و اینکه باید بتوانند ثابت کنند بستگانی در پاکستان میزبان آنها خواهند بود.
چطور پناهجویان از مرزها عبور می‌کنند؟
عبور از مرزها برای پناهجویان افغان کاری بسیار خطرناک و زمانبر است. حتی می‌تواند تا چند سال طول بکشد. با این حال زمانی که پناهجویان افغان توسط قاچاقچی‌ها به ایران می‌رسند ممکن است دوباره در مسیر چک شوند و به افغانستان برگردانده شوند!
برای همین ماشین‌ها از مسیر انحرافی و با سرعت فوق العاده زیاد حرکت می‌کنند تا بتوانند بدون توقف از “چک پوینت” مرزبانی گذر کنند. همین امر منجر به تصادفات فراوانی می‌شود.
از سوی دیگر پناهجویانی که به ترکیه می‌رسند در این مسیر کوهستانی ممکن است مورد اصابت گلوله قرار گیرند، در ارتفاعات جان بسپارند و…
از مهاجران افغان در راه مانده چه می‌دانیم؟
واقعیت اینجاست که ما هیچ اطلاعاتی در مورد مهاجرینی که در این مسیر هستند نداریم. مسیری به شدت خطرناک، که توسط هیچ گروه نجات‌دهنده‌ای حمایت نمی‌شوند. هیچ آماری در مورد افرادی که جان خود را در این مسیر از دست می‌دهند وجود ندارد.
تلخ است که گفتن اینکه “پاسپورت افغان” بدترین پاسپورت دنیا برای سفر کردن است. مردمی که در دنیا توان سفر کردن دارند، از یک “امتیاز فوق العاده” برخوردار هستند! بیشتر مردم دنیا چنین امکانی ندارند…
سفر کردن، برای افغان‌ها می‌تواند به قیمت جانشان تمام شود!
اما چه می‌شود کرد، وقتی دنیا راه چاره دیگری برایشان نگذاشته جز راه خطرناک پناهجویی…
آئورا حلم زاده
