حتما شما هم دیده‌اید که روی همه در و دیوارهای شهر نوشته‌اند: «اگر تا آخر دسامبر به کشورتان برگردید، یک سال اجاره‌خانه شما پرداخت خواهد شد.»
پیشنهاد پرداخت یک سال کمک‌هزینه اجاره‌خانه در وطن، برای من آن‌قدر وسوسه‌کننده بود که به اداره ایالتی امور پناهجویان و پناهندگان در برلین رفتم و در مشاوره «چطور باید بازگشت» شرکت کردم. این مشاوره رایگان است و هر کسی می‌تواند به صورت شخصی (و نه گروهی) آن را انجام دهد. در همان ابتدا معلوم شد که این کمک شامل من نمی‌شود و فقط پناهجویانی که درخواست پناهندگی‌شان رد شده است یا هنوز منتظر جواب هستند می‌توانند آن را دریافت کنند. با این حال اما امکان دریافت کمک‌های دیگری برای من هم وجود دارد: ۱۵۰۰ یورو کمک برای شروع کاری در وطن و ۲۰۰ یورو هزینه‌های سفر و البته تهیه بلیط هم به عهده دولت است. ۲۰۰ یوروی اولیه به محض این که با درخواست بازگشت من موافقت شود و بقیه کارها – مانند رفتن به سفارت و گرفتن یک برگه یک‌طرفه ورود و همچنین تسویه‌حساب با بانک و صاحب‌خانه در آلمان انجام شود – نقدا به من پرداخت می‌شود و ۱۵۰۰ یوروی دیگر در فرودگاه. البته همه این‌ها در صورتی است که من «نیازمند» (Mittellosig) قلمداد شوم. یعنی درآمدم از حد مشخصی پایین‌تر باشد. کسانی که شغلی ندارند و زیر پوشش اداره کاریابی (Jobcenter) هستند، خودبه‌خود نیازمند محسوب می‌شود، اما در مورد کسانی که شغل دارند، این موضوع باید بررسی شود. پس از آن تاریخ پروازهای‌ام مشخص می‌شود و دولت برای‌ام بلیط می‌خرد. گفتنی است من تا لحظه پروازم می‌توانم نظرم را عوض کنم، مشکلش فقط این است که اگر نخواهم بروم، باید پول بلیط‌ها را به دولت بدهم.
واقعیت چیست؟
واقعیت اما کمی پیچیده‌تر است. «کشور تو، آینده تو، همین حالا…» کمتر کسی در آلمان در طول هفته‌های اخیر این بیلبوردها را در گوشه‌وکنار شهر ندیده است. کمپین «بازگشت از آلمان» (Returning from Germany) قرار است مهاجران و به‌خصوص پناهجویان ردشده را تشویق کند که داوطلبانه به کشورشان بازگردند، پیش از آن که به زور بازگردانده شوند. وزارت داخله، وطن و ساخت‌وساز که سکان‌دار آن هورست زیهوفر (Horst Seehofer)، از جنجالی‌ترین شخصیت‌های سیاسی این روزهای آلمان است، نزدیک به نیم میلیون یورو خرج این بیلبوردها کرده است. ۲۴۰۰ بیلبورد در بیش از ۸۰ شهر آلمان به زبان‌های مختلف از جمله فارسی/دری، پشتو، عربی، روسی و البته آلمانی و انگلیسی و فرانسوی. این اولین بار است که در این ابعاد و در سطح شهرها برای بازگشت داوطلبانه پناهجویان تبلیغ می‌شود. به گفته وزارت کشور، در حال حاضر ۲۳۵ هزار نفر باید خاک آلمان را ترک کنند، چون درخواست پناهندگی‌شان رد شده است. این کمپین قرار است به این افراد یادآوری کند که اگر تا آخر امسال که مدت زیادی از آن باقی نمانده است، تصمیم بگیرند آلمان را ترک کنند، کمک‌هایی علاوه بر کمک‌های معمول دریافت خواهند کرد: یعنی کمک‌هزینه ۱۲ ماه اجاره‌خانه در وطن. این کمک برای خانواده‌های چهارنفره سه هزار یورو و برای مجردها هزار یورو است. البته این کمک به صورت نقد پرداخت نخواهد شد.
همچنین به طور کلی اگر کسی قبل از این که روند بررسی درخواست پناهندگی‌اش تمام شود، تصمیم به بازگشت بگیرد ۱۲۰۰ یورو و اگر بعد از رد شدن تصمیم بگیرد ۸۰۰ یورو دریافت خواهد کرد.
هرچند این اولین بار نیست که دولت در پایان سال کمک‌های ویژه به کسانی که در مدت خاصی تصمیم به بازگشت بگیرند اهدا می‌کند، اما این بار حجم انتقادات بسیار بیشتر بوده است. مثلا نهاد Pro Asyl که در زمینه حمایت از حقوق پناهندگان و پناهجویان فعالیت می‌کند، اعلام کرده که اینجا بحث سرنوشت مردم است، در حالی که متن این بیلبوردهای طوری است که انگار از یک حراج زمستانی حرف می‌زند. همچنین یکی از موسسان یک استارت‌آپ موفق در برلین «اتحادیه تاسیس‌کنندگان شرکت‌ها» را به وجود آورده و در نامه‌ای سرگشاده به وزارت داخله، نوشته خارجی‌ها بار بخش زیادی از استارت‌آپ‌های موفق برلین را به دوش می‌کشند و تلاش زیادی کرده‌اند که خود را با شرایط آلمان وفق دهند. در این نامه آمده است: «برلین یک مسئولیت تاریخی در پشتیبانی از ادغام انسان‌ها دارد، چه امروز و چه در آینده.» نویسنده این نامه که مورد حمایت بسیاری دیگر از موسسان استارت‌آپ‌های برلین است، می‌گوید این کمپین ضربه‌ای فاجعه‌بار چه از لحاظ فرهنگی و چه اقتصادی به برلین می‌زند: «من توقع این میزان از خارجی‌ستیزی را از دولت آلمان نداشتم. برلین به شخصیت بین‌‌المللی خود زنده است.» در پایان این نامه آمده است: «من از دولت آلمان می‌خواهم: این کمپین تبعیض‌آمیز و پر از نفرت را متوقف کنید و بیلبوردها را جمع کنید!»
چه کسی پلاکاردها را نصب کرد؟
پس از سروصدای زیادی که کمپین پلاکاردها در فضای رسانه‌ای و مجازی آلمان ایجاد کرد، این سوال پیش آمد که ایده این کمپین از کجا می‌آید و چه کسی آن را اجرایی کرده است. وزارت داخله در پاسخ به این سوال می‌گوید: مسئول این کمپین وزارت داخله، وطن و ساخت‌وساز است و درباره فرم و محتوای آن با سازمان فدرال مهاجرت و پناهندگی (BAMF) مشورت شده است. وزارت داخله همچنین اضافه کرده که هم محتوا و هم قالب این پلاکاردها دقیقا همان‌ها هستند که در سال گذشته استفاده شدند، با این تفاوت که سال گذشته در ابعاد کوچک‌تر و فقط جاهایی که پناهجویان رفت‌وآمد داشتند نصب شد.
کسانی که خود را مخاطب فرض کرده‌اند
همان‌طور که گفته شد نصب پلاکاردها در سطح شهرها باعث سروصدای زیادی شد، از جمله یک کاربر فیسبوک با دیدن بیلبوردهای روسی‌زبان، در صفحه شخصی خود نوشت: منظور دولت آلمان از نصب این پلاکاردها این است که روس‌هایی که ریشه آلمانی دارند و پس از پایان جنگ جهانی دوم به آلمان آمدند، به روسیه برگردند. این کاربر ادامه داده بود: «دولت آلمان پلاکاردهایی به این بزرگی به زبان‌های عربی و ترکی در شهرها نصب نمی‌کند، درست است؟»
اظهارات این کاربر به وضوح غلط بود، زیرا شهروندانی که تبعه آلمان هستند (از جمله روس‌های آلمانی‌تبار که به آلمان بازگشته و بلافاصه پاسپورت آلمانی گرفته‌اند)، به هیچ وجه مورد خطاب این پلاکارد نیستند. اما اظهارات او به سرعت در فضای مجازی پخش شد. در عین حال بسیاری دیگر، از جمله دانشجویان و نیروی کار خارجی در آلمان خود را مخاطب این بیلبوردها یافتند. وزارت داخله در پاسخ به این انتقاد می‌گوید اگر نیروی کار خارجی خود را مخاطب این پلاکاردها دانسته، عمدی نیست. به گفته روابط عمومی این وزارت، «کمپین پلاکاردها به‌طور ویژه به کسانی که باید خاک آلمان را ترک کنند (ausreisepflichtig هستند) مربوط است، همچنین به کسانی که به این دلیل که چشم‌انداز کمی برای ماندن در آلمان دارند و بازگشت داوطلبانه به وطن را برای خود یک گزینه می‌دانند. این موضوع به روشنی در وبسایت www.ReturningfromGermany.de هم روشن شده است.» وزارت داخله در مورد نیروی کار خارجی می‌گوید: «با توجه به کمبود نیروی کار تخصصی دولت همواره بر ضرورت مهاجرت کاری تاکید کرده است. همچنین دولت از طریق اطلاع‌رسانی‌هایی مانند وبسایت www.make-it-in-germany.com به روشنی از مهاجرت قانونی نیروی کار، دانشجویان و کارآموزان حمایت می‌کند.»
۷۸ میلیون یورو کمک‌هزینه بازگشت داوطلبانه
یکی از سوالات این است که با توجه به این همه برنامه و هزینه برای بازگرداندن داوطلبانه پناهجویان ردشده، واقعا چه تعداد از آن‌ها برگشته‌اند؟ به گزارش وزارت داخله، از سال ۲۰۱۳ تا پایان سال ۲۰۱۷ در مجموع ۱۴۲ هزار و ۸۶۷ نفر از طریق کمک‌هزینه‌های مختلفی که دولت آلمان می‌پردازد به کشور خودشان برگشته‌اند یا به کشور ثالث رفته‌اند. تا پایان سال ۲۰۱۷ دولت در مجموع ۷۸ میلیون یورو برای این کمک‌هزینه‌ها خرج کرده است. آمار هزینه‌های سال ۲۰۱۸ در ماه آوریل ۲۰۱۹ اعلام خواهد شد.
با این حال از سال ۲۰۱۶ به بعد آمار کسانی که داوطلبانه بازمی‌گردند کاهش چشم‌گیری داشته است. به گفته وزارت داخله علت این موضوع قبل از همه به پناهجویان منطقه بالکان بازمی‌گردد. وزارت داخله می‌گوید تعداد کسانی که به خواست خود برمی‌گردد به فاکتورهای مختلفی بستگی دارد. آمار کامل کسانی در سال ۲۰۱۸ بازمی‌گردند و همچنین کسانی که به واسطه این کمپین پلاکاردی متقاعد شده‌اند که داوطلبانه به کشورشان برگردند، در سال ۲۰۱۹ اعلام خواهد شد.
مراوده فشرده!
وزارت داخله در پاسخ به انتقادها می‌گوید: مشکل در اینجاست که مراوده در پلاکاردها به صورت فشرده انجام می‌شود و این مسئله به برداشت‌ها و ارزیابی‌های متفاوت می‌انجامد. بنابه گفته روابط عمومی این وزارت، انتقادها و بازخوردهای دریافت‌شده در هم‌اندیشی برای اقدامات بعدی مورد توجه خواهند گرفت.
امید رضایی
Photo: Social Media
