علی فرزان بیش از ۴۵ سال است که از ایران به آلمان مهاجرت کرده است. او صاحب کتابفروشی Bücher MOst در برلین است که مرکز پخش کتاب‌های آسیایی در کشورهای آلمانی‌زبان محسوب می‌شود. علی فرزان پیش از مهاجرت به آلمان، تحصیلات خود را در رشته اقتصاد در لندن به پایان رساند و به ایران بازگشت. مدتی مسئولیت بخش تحقیق در تلویزیون ملی ایران را برعهده داشت و پس چند سال دوباره تصمیم به مهاجرت گرفت، اما این‌بار به آلمان. با او درباره تجربه حرفه‌ای‌اش در پخش کتاب و موضوع کتابخوانی، گفت‌وگو می‌کنم.
چه شد که پس از مهاجرت به آلمان به کار پخش و فروش کتاب روی آوردید؟
من به دلیل کار تحقیقاتی با مطالعه و کتاب بسیار سروکار داشته‌ام. با مطالعه هر کتاب جهانی بزرگ به روی من باز می‌شود و می‌توانم پرواز کنم، کاری که در خیابان‌ها نمی‌توان انجام داد. در عین حال، کار محقق این است که منابع مختلفی را درباره موضوع مورد نظر پیدا کند و همین باعث کشف آثار جدید می‌شود. بعدها در آلمان هم دیدم که کتاب‌ها همچنان برایم امکان پرواز را ایجاد می‌کنند و در نتیجه به این شغل روی آوردم. البته فراموش نکنیم که کتابفروش با افراد کتابخوان سر و کار دارد و این آشنایی دنیای دیگری دارد.
کتابفروشی شما در چه سالی تاسیس شد؟
این کتابفروشی حدودا ۴۵ سال پیش در ماربورگ ثبت شد. من حدود ۸ سال است که به برلین آمده‌ام. پیش از این، کار پخش کتاب در فرانکفورت و ماربورگ را با هم انجام می‌دادم. کتابفروشی در ماربورگ بود، اما مرکز ما در فرانکفورت قرار داشت. هر سال هم در نمایشگاه کتاب فرانکفورت غرفه داشتیم. این مسئله باعث همکاری‌های بیشتر با این نمایشگاه شد و از من خواستند که از طرف آن‌ها در نمایشگاه کتاب تهران شرکت کنم و کتاب‌های آلمانی را معرفی کنم.
برای شما به عنوان مهاجر راحت بود که وارد این شغل شوید؟
راحت بود چون رقابتی در آن نیست. همچنین در آغاز کار متوجه شدم که کتاب‌های آسیایی را از لندن وارد می‌کنند. این برای من قابل قبول نبود و تصمیم گرفتم کتاب‌ها را مستقیما از کشورهای آسیایی وارد کنم.
کتاب‌های شما به چه زبان‌هایی هستند؟
بیشتر کتاب‌ها به زبان‌های فارسی و آلمانی هستند، اما کتاب‌های عربی، چینی، ژاپنی، ویتنامی، تایلندی و همین‌طور کتاب‌هایی به زبان‌های گرجی و عبری هم داریم.
میزان مطالعه را در بین قشر کتابخوان چگونه می‌بینید؟ مشتری‌های شما بیشتر کتاب به چه زبان‌هایی می‌خرند؟
کتابخوان‌های فارسی‌زبان و آلمانی‌زبان با هم خیلی متفاوتند. در بین فارسی‌زبان‌ها، بیشترین تقاضا را از کتابفروشی‌های فارسی دریافت می‌کنم که از قدیم مرا به عنوان واردکننده کتاب‌های آسیایی می‌شناسند. منظورم بیشتر کتابفروشی‌هایی است که در کشورهای آلمانی‌زبان هستند. پس از آن، موسسه‌ها تقاضای نسبتا بالایی دارند.
مشتری‌های آلمانی‌زبان اما متفاوت هستند. بیشتر مردم محله هستند که دنبال کتاب مورد علاقه‌شان می‌گردند. به همین دلیل، کتاب‌های آلمانی را زیاد مطالعه می‌کنم تا بتوانم برای خریداران توضیح بدهم.
ایرانی‌های زیادی در آلمان زندگی می‌کنند، اما تقاضای کتاب در میان آن‌ها نسبتا پایین است. به قول برخی انتشاراتی‌ها، در خارج از کشور یک قشر کتاب‌نخوان وجود دارد. آیا شما هم چنین چیزی را احساس کرده‌اید؟
من این را احساس کرده‌ام و از آن رنج می‌برم. ما ایرانی هستیم؛ این یک شعار ناسیونالیستی شووینیستی نیست. ایرانی بودن یعنی ما وارث یک فرهنگ غنی تاریخی هستیم. حتی لالایی‌ها و قصه‌هایی که برای نوزادان در گهواره می‌خوانیم، چه متوجه باشیم چه نباشیم، از افکاری سرچشمه گرفته‌اند که در آثار حافظ و سعدی و مانند این‌ها ریشه دارند. در سردر سازمان ملل نیز شعری از سعدی نوشته شده است. پس اگر من با شعر سعدی آشنا نباشم، فرزند ناخلفی هستم. طبیعتا پس از مهاجرت باید به مشتری آلمانی که وارد مغازه‌ام می‌شود توضیح دهم که حافظ کیست و از نظر معنا و محتوا دست‌کمی از بتهوون ندارد.
مولانا می‌گوید: «آب کم جو، تشنگی آور به دست». متاسفانه ما ایرانی‌ها تشنگی آگاهی را کم داریم. به همین دلیل، بسیاری از اشتباهات سیاسی ما به دلیل ناآگاهی از تاریخ کشورمان است. اگر بخواهیم راه بهتری برای آینده پیدا کنیم، باید بدانیم که تا به حال چگونه بوده است و قبلا چه اشتباهاتی کرده‌ایم.
این روزها تعداد کتابخانه‌های مجازی در کانال‌هایی مانند تلگرام بیشتر شده، به‌طوری که نسخه پی.دی.اف بیشتر کتاب‌ها را می‌توانیم به رایگان دانلود کنیم. آیا این مسئله بر شغل شما تاثیر داشته است؟
بله، تاثیر خیلی زیادی داشته و حتی در صنعت چاپ هم تغییرات بنیادی ایجاد کرده است. الان نه فقط در آلمان که در دنیا کتابفروشی‌های بزرگی را می‌بینید که دارند تعطیل می‌شوند. ما باید با زمان پیش برویم و نمی‌توانیم جلوی پیشرفت دیجیتال را بگیریم، اما حقوق مولف و تولیدکننده اثر باید حفظ شود.
در متون فارسی هم اگر کتاب‌ها بدون مجوز صاحب اثر پخش شوند، این کار دزدی، بی قانونی و هرج و مرج است. نسخه دیجیتال کتاب‌ها باید به فروش برسند.
کتابفروشی شما بزرگ و زیباست. آیا بجز فروش و نشر کتاب، در این مکان رویدادهای ادبی و فرهنگی دیگری هم برگزار می‌کنید؟
من دنبال این موضوع بوده‌ام. این‌جا تا به حال چند فیلمبرداری هم انجام شده. گرچه در این کتابفروشی تعداد کتاب‌ها آن‌قدر زیاد است که جایی برای چیدن وجود ندارد، اما به‌تازگی یک کتابخانه فارسی را راه‌اندازی کرده‌ایم. هر کس می‌تواند سه کتاب به کتابخانه هدیه دهد و از آن روز به بعد تا هر زمانی که بخواهد کتاب به امانت بگیرد. هر بار می‌تواند حداکثر سه کتاب برای سه هفته به طور رایگان از کتابخانه دریافت کرد.
من به همبستگی تمام فارسی‌زبان‌های دنیا از ایران گرفته تا افغانستان و تاجیکستان اعتقاد دارم. حتی آلمانی‌ها و دیگر کسانی که دوست دارند با فرهنگ ما آشنا شوند. در کانال تلگرام‌مان اطلاعیه می‌دهیم و هر دو هفته یکبار این‌جا جلسه می‌گذاریم برای آشنایی با کتاب. جلسه‌ها حدود دو سه ساعت طول می‌کشد. فضایی را ایجاد کرده‌ایم که علاقه‌مندان آزادانه نظر خود را درباره کتاب‌ها بیان کنند. بحث اصلی درباره زبان فارسی و آشنا شدن با این گنج تاریخی است که به قول احمد شاملو، در پستو قرار دارد و باید آن‌را بیرون کشید.
وبسایت کتابفروشی Bücher MOst را این‌جا بیابید. در این‌جا می‌توانید کتاب‌های مورد علاقه‌تان را به چند زبان جست‌وجو کنید.
برای مشاهده آدرس، شماره تلفن و دیگر اطلاعات تماس با کتابفروشی این‌جا کلیک کنید.
گفت‌وگویی از مریم مردانی
Bilder: M. Mardani/Amal Berlin!
