دادگاه نورنبرگ که سران رژیم نازی پس از جنگ دوم جهانی در آن محاکمه شد، شاید آشناترین نام برای همه باشد – دادگاهی که به ابعاد جنایات جنگی سران نازی پرداخت و آن ها را به سزای اعمال شان رساند. دادگاه در شهر نورنبرگ آلمان برگذار و به دادگاه نورنبرگ مسما شد. دادگاه از ۲۰ نوامبر ۱۹۴۵ تا ۱ اکتبر ۱۹۴۶ به طول انجامید و در آن ۲۴ تن از مهم‌ترین رهبران سیاسی و نظامی رایش سوم محاکمه شدند. دادگاه نورنبرگ، تحت قوانین بین‌المللی و قوانین جنگ برگزار شد.
دادگاه نورنبرگ، بزرگترین دادرسی در طول تاریخ
دادگاه نورنبرگ شاید به نظر بسیاری‌ها بزرگترین دادرسی در طول تاریخ باشد، زیرا تا آنزمان با چنین حجم و اندازه‌ای به نسل‌کشی، جنایات جنگی و هزاران مورد نقض قوانین جنگی رسیدگی نشده بود. نورمن بیرکت قاضی بریتانیایی که در دادگاه نورنبرگ قضاوت می‌کرد، گفته بود که این دادگاه بدون شک “بزرگترین دادرسی در تاریخ جهان” است.
در دادگاه نورنبرگ، علاوه بر ۲۴ تن از مهم‌ترین رهبران سیاسی و نظامی نازی‌ها، برخی از سران این رژیم بطور غیابی محاکمه شدند. مارتین بورمن، که قبل از پایان جنگ در ماه مه ۱۹۴۵ مرده بود، پس از مرگ محاکمه شد – روبرت لی پس از آغاز محاکمه خودکشی کرد – ادولف هیتلر و یوزف چند روز قبل از پایان جنگ خودکشی کرده بودند – هاینریش هیملر توسط نیروهای بریتانیایی دستگیر شد و یک روز بعد از دستگیری خودکشی نمود – آدولف هایشمن پس از پایان جنگ به ارژانیتن فرار نمود، اما توسط سرویس استخباراتی اسرائیل (موساد) شناسایی و به اسرائیل منتقل و در سال ۱۹۶۲ پس از محاکمه به دار آویخته شد و هرمن گورینگ شب قبل از اعدام با خوردن سم سیانور خودکشی کرد.
دادگاه نورنبرگ، ساختاری شد که بعدها توسط سازمان ملل متحد برای پیگیری جنایت‌های جنگی، نقص قوانین جنگی و جنایت علیه بشریت الگو شد و دادگاه جنایی بین‌المللی نیز برهمین ساختار پایه‌گذاری شد.
چرا شهر نورنبرگ برای دادرسی سران نازی انتخاب شد؟
قبل از نورنبرگ، قرار بود تا محکمه سران نازی در لایپزیگ و لوکزامبورگ برگذار شود و حتی استالین گفته بود که مایل است دادگاه این افراد در برلین به گفته او “پایتخت توطئه گران فاشیست” برگذار شود، اما بعدا به دلایلی شهر نورنبرگ برگزیده شد. نخست نام لایپزیگ و لوکزامبورگ برای برگزاری دادرسی‌ها مطرح شد، اما به دو دلیل نورنبرگ برگزیده شد. ساختمان دادگستری شهر نورنبرگ بزرگ بود و از محدود ساختمان‌هایی در آلمان بود که در جریان بمباران‌های شدید متفقین آسیب چندانی ندیده بود وهمچنان این ساختمان زندان بزرگی هم داشت. دلیل این انتخاب این بود که نورنبرگ محل تولد حزب نازی به حساب می‌آمد و نورنبرگ محل برگزاری گردهمایی‌های تبلیغاتی سالانهٔ حزب و نشست ویژهٔ رایشستاگ (مجلس آلمان) برای تصویب قوانین نیز بود. بنابر این دلایل، شهر نورنبرگ محل مناسبی برای محاکمه سران نازی انتخاب شد.
اهمیت دادگاه نورنبرگ از نظر حقوق بین‌الملل
از مهم‌ترین موارد اهمیت دادرسی‌های نورنبرگ، نشان دادن این موضوع به جهانیان بود که ناقصان حقوق بشر، نتص‌کنندگان قوانین بین‌المللی و قوانین جنگ در اینده از مجازات در امان نخواهند ماند و راه را در آینده برای دادرسی مجرمان باز و پایه‌گذاری کرد. دادگاه نورنبرگ، هم‌چنان الگویی شد تا جنایت‌کاران جنگی جاپانی که در خاور دور مرتکب جنایت‌های جنگی و بشری شده بودند، نیز به پای میز محاکمه کشانیده شوند. دادگاه لاهه نیز با استفاده از تجارب دادگاه نوربرگ، پرونده‌های جنایات جنگی بالکان و نسل‌کشی روندا را بررسی و متهمان را به مجازات محکوم کرد.
متن: نورالله رحمانی
Photo: akg-images/epd and Wikipedia
